هي نازبوءِ جهڙو ٻوٽو ٿئي ٿو. خوشبودار ۽ تمام سنها ڳاڙهيرا ٻج ٿيندا اٿس. هن جي ٻوٽي ۾ نازبوءِ جي ٻوٽي کان وڌيڪ شاخون ٿين ٿيون. جهنگ جهر ۾ پاڻهي ڦٽي ۽ واڌ ويجهه ڪري ٿو. هندو مذهب وارا هن کي برڪت ڀريو ۽ مبارڪ ٻوٽو تصور ڪن ٿا. ان ڪري گهرن ۾ ۽ مڙهين ۾ تمام گهڻو پوکيندا آهن. هندي ٻوليءَ ۾ منجري سڏبو آهي. ٽن نمونن جو ٿئي ٿو سڀني جا فائدا هڪ جهڙا آهن. ڪاري هلڪي رنگ واريءَ کي عربيءَ ۾ فرنجشڪ ۽ هندي ۾ ”رام تلسي“ سڏبو آهي. جهنگ جهر ۾ پيدا ٿيندڙ کي ”تن تلسي“ عربي ۾ ”بادورنج“ چئبو آهي. گهر ۾ پوکڻ سان مڇر گهر ڇڏي ويندا. مزاج گرم، خشڪ اٿس، دماغ کي خوش ڪندڙ، فرحت سڪون بخشيندڙ ۽ زهر کي ختم ڪندڙ آهي. وڇون، نانگ ۽ ٻيا ذهريلا جيت ان جي خوشبو، کان ڪوهين پري ڀڄي وڃڻ ٿا. هن جا ٻج ڪونڊي ۾ پوکي گهرجي ڪنڊن پاسن ۾ رکڻ گهرجي.
خاصيتون، افعال، ڪم، استعمال:
- زڪام جي حالت ۾ هن جا پن سنگهڻ سان زڪام کي فائدو ڪن ٿا.
- زڪام جي ڪري اکين مان پاڻي وهي ته هن جي پنن جو پاڻي وجهڻ گهرجي.
- نظر جي ڪمزوري کان به هن جو پاڻي اکين ۾ وجهڻ مفيد آهي.
- ڪن ۾ اوچتو سور کان هن جي پنن جو نپوڙيل پاڻي ٻه ٽي ڦڙا وجهڻ گهرجن.
- ڪن ماڻهن جي ٻوڙاڻ کي ختم ڪرڻ لاءِ به هن جي پنن جو پاڻي ڪو وقت استعمال ڪرائين ٿا.
- پن سگهڻ سان بند نڪ کلي وڃي ٿو. ڪن ماڻهن جي سنگهڻ جي طاقت ختم ٿي وڃي ٿي خوشبو يا بدبوءِ جي خبر ڪانه پوندي آهي هن جا پن ڏينهن ۾ پنج ست ڀيرا سنگهڻ سان فائدو ٿئي ٿو. مهينو سوا ائين ڪجي.
- نڪهير ۾ هن جي پنن جي پاڻي ۾ ٿورو سرڪو انگوري گڏائي نڪ ۾ ٻه ٽي ڦڙا وجهڻ سان نڪهير بند ٿيو وڃي.
- مارچ مهيني ۾ جنهن کي هنديءَ ۾ ڀاگن مهينو سڏبو آهي هن جا پنج ٻه ٽي ڏينهن ڏندن تي ملڻ سان سارو سال ڏند ڏاٺ جوسور نه پوندو.
- وات مان گگ وهڻ، پاڻي وهڻ ۾ به هن جا پن ٻه ٽي ڏينهن چوسڻ گهرجي.
- کنگهه، ڄارو ۽ سيني ۾ ڦاٿل بلغم کي ڪڍڻ لاءِ هن جي پنن جي پاڻي هڪ چمچي ۾ ٿوري ماکي يا ڳڙ گڏي پيارڻ مفيد آهي.
- قبضي، گيس، مروڙ ۾ به هن جي پنن جو پاڻي ٽي چار چمچا پيئڻ سان تڪليف ختم ٿي وڃي ٿي.
- پيچس، دست، پيٽان کانگهاري جهڙي مروڙ سان ڪنهن شيءِ جي نڪرڻ ۾ هن جا پن آنو کن رات جو پاڻي ۾ پسائي صبح ملي ڇاڻي جافر ڪٽيل چپٽي کن گڏي پيارڻ گهرجي. جي فائدو ڏسڻ ۾ نه اچي يا بلل گهٽ فائدو ٿئي ته سونف تولو کن تئي تي ڀڃي ان ۾ مصري گڏي مٿئين دوا سان گڏائي کارائجي.
- هر ڪو ڪمزوري جي دانهن ڪري ٿو هن جا پن سڪائي ۽ ٻج ڪٽي کنڊ گڏائي رات جو چمچو کن کير سان کائجي.
- عورتن جي کير وڌائڻ ۽ بند ماهواري کي کولڻ لاءِ هن جا پن ٤ تولا ڪاڙهي پياريندا آهن. ماهواري کان ٻه ڏينهن اڳواٽ شروع ڪرائجي آخر تائين.
- عورتن جي ببي ۾ ڌڪ لڳي وڃي، يا ڪو ڳوڙهو پيدا ٿئي پوي يا سڄي وڃي ته ڪڻڪ جو ڇاڻ (يا جوَن جو اٽو) تيل سرنهن جو، گلاب جا ٻه ٽي گل (سڪل يا آلا) ۽ سرڪو تلسي جا پنج گهوٽي لپري ڪري ٻڌي ڇڏجي.
- ”واري“ وارو بخار هن جي پنن کي گهوٽي پيئڻ سان ختم ٿي وڃي واري کان ٻه ڪلاڪ اڳ پيارجي.
- سيءَ تپ، مليريا ۾ پن ڪاڙهي ان ۾ ڪارا مرچ ٣. ٤ داڻا پيهين ملائي گرم گرم پيارڻ سان سيءَ ۾ بخار ختم.
- خارش، چمڙيءَ جي بيماري، هلڪيون ڦرڙيون، ڇاپاڪو، آرايون (پِت) لاءِ: تلسي پن، ڪا سني پن، پٽ پيرون (مڪوه) گهوٽي مصري گڏي پيارجي.
- طاقت ۽ جٽراءَ لاءِ ڪراڙا، ڪروڙڍ جوان: شنگرف ١ تولو، مرچ ڪارا ٣٠٠ داڻا، تلسي جا پنج سڪل ٣٠٠ پهريائين شنگرف اڪيلو ٽي چار ڏينهن گهوٽيو پوءِ هڪ پنج ۽ هڪ مرچ گڏي گهوٽبو اٽڪل ٽي ڪلاڪ وري ٻيهر هڪ پن هڪ مرچ ملايو اهڙي ريت سمورا مرچ ۽ پن ملائي چڻي داڻي برابررات جو کير سان کارايو. ٢١ ڏينهن.
- موسمي بخارن، مليريا، پراڻن بخارن ۾: تلسي پن، مرن جو پن يا (مغز) مرچ ڪارا، زهر مهره هموزن ڪٽي چڻي برابر داڻا ڏينهن ۾ ٽي ڀيرا شربت بنفه سان کارائجي.
- هي نسخو به تپن کي تپ ڏيئي ڇڏي ٿو. تپائولي جي موسم ۾ ڪر آمد آهي. خاص ڪري سرءُ ۾. تلسي جا پن، ديسي ٻٻر جا پن، مرچ ڪارا، پپريون، ڪرنجو مغز (يا پن) گادنتي باهه ۾ ساڙيل سڀ هموزن ڪٽي گڏي رکجن مريض کي ڪوسي پاڻي سان ٻير جيترو ڏينهن جو ٽي ڀيرا کارائجي.
- پيٽ جا ڪيڙا ختم، جسم جي ٻنڌين ۾ ڇڪ کي ڇڪي ڪڍي ڇڏي، جان ۾ جان پيدا ڪري: تلسي جا پن هڪ پاءَ، پاڻي هڪ پاءَ ۾ ڪاڙهي جڏهن اڌ پاءَ رهي ته لاهي ٺاري مهٽي ڇاڻي ان ۾ پاءَ ترن جو تيل گڏي ٻيهر باهه تي رکي جڏهن پاڻي ختم ٿي وڃي ته لاهي سنڀالي رکجي. چمچو کن تيل گرم کير يا گرم پاڻي ۾ گڏي صبح نيرن بعد پي ڇڏجي.
- دل دماغ کي فرحت ڏئي، دماغي کوڙ سارن عارضن ۾ مفيد، مونجهه، مٿي ۾ ڦيري، هميشه سور، ٻوجهه، خفقان، دل مونجهي، ڪم ڪار لاءِ دل نه گهري، گرمي: تلسي جا پن گهوٽي اڌ ڪوپ کن پاڻي ڪڍي ان ۾ عرق ڪيوڙو، عرق بيد مشڪ، عرق گازبان ٻه ٻه چمچا گڏي مصري ملائي صبح شام پيارجي.
- دل جا بند وال کلي وڃن، دل جي ڪمزوري ختم ، خوف ٿورو ڳالهائڻ سان يا گوڙ شور، ڦڏو فساد، جهيڙو ٻڌڻ سان دل ڌڙڪي، خوف ۽ ڏر دل تي ويهي وڃي ته هي جپاٽو ٺاهي استعمال ڪجي، تلسي جا پنج گهوٽي پاڻي گڏي چڱي طرح نپوڙي ديڳڙيءَ ۾ هلڪي باهه تي رکو جڏهن پاڻي ٿورو گهاٽو ٿي وڃي ته لاهي رکجي. ان مان چڻي داڻي برابر عرق بيد مشڪ اڌ ڪوپ سان صبح شام کارائجي.
- آواز گگهو ٿي وڃي، نزلو زڪام ٿي پوي ته: تلسي جا ٻج پان جي پن ۾ وجهي ته: اڌ چمچو تلسي جا ٻج پاڻي سان ٻه ٽي ڏينهن لاڳيتو کارائجن.
- پيچس، مروڙ، سوري ۽ پيٽ ۾س ور کان: تلسي جا ٻج ۽ ٻٻر کؤنر گڏي ڪُتي اڌ چمچو کن کارائجي.
- پيشاب ۾ ساڙي، پنهنجن هٿن جي مهٽ سان وچين ڄنگهه ۾ سور، ساڙو، زخم، پونءِ يا رت اچي ته تلسي جا ٻج اڌ چمچو اڏ گلاس ۾ ڪلاڪ کن پسائي رکي مصري گڏي پي ڇڏجي. صبح، منجهند، رات.
- عورتن کي ٻار ڄڻڻ کانپوءِ هر قسم جي سور ۽ تڪليف وڃائڻ لاءِ: هن جا ٻج گهوٽي ڇاڻي گرم ڪري، ڳڙ گڏي پيارجي.
- زخم، ڦرڙي، پراڻو زخم وڃائڻ لاءِ: هن جا ٻج گهوٽي پاڻي گڏي لپري ڪري ٻڌجي.
- سنهي ماڻهوءَ کي سگهو ۽ ٿلهو ڪرڻو هجي ته هن جا ٻج ڪٽي ڊڳڙي پچائي کارائجي يا روزانو اڌ چمچو ڪٽيل ٻج کارائجن.
- ننڍن ٻارن جي هر قسم تپ، ڪمزوري وڃائڻ لاءِ: تلسي ٻج، مرچ ڪارا، طباشير، ست گو هموزن گڏي گهوٽي مڱ داڻي برابر گوريون ٺاهي ماءَ جي کير يا پاڻي يا ٻئي ڪنهن کير ۾ هڪ گوري حل ڪري پياري ڇڏجي. صبح شام
- 32. بيمارين جي جڙ قبض، گيس، ريج بادي، بدهضمي، پيٽ ڦوڪيل، سيٽيل وغيره رهي. هن زماني ۾ جي حڪيمن جي ايجاد مان فائدو وٺي ڏسجي. هريڙ وڏي کل ٣ ماسا سنا مڪي ١ تولو. گلاب گل ڏيڍ تولو. مٺي ڪاٺي ٢ تولا. سونف (وڏو) ٢ تولا، سنڍ ٦ ماسا، گندرف ١ تولو، وڏا ڦوٽا ڪڻ ٩ ماسا، سورجان مٺي ٢ تولا، کنڊ اڌ پاءَ، ڪٽي ڇاڻي صبح شام چمچو کن، کاڌي بعد کير پاڻي سان کارائجي. بازار ۾ وڪرو ڪجي ته مدرسه وارا چندي ڪرڻ کان بچي وڃن.
